Ο άγιος Θεωνάς γεννήθηκε πιθανόν στο δεύτερο μισό του 15ου αι. Νέος πήγε στο Άγιο Όρος, όπου ασκήτευσε αρχικά στη Μονή Παντοκράτορος. Αναζητώντας περισσότερη ησυχία έφυγε από τη Μονή και έγινε υποτακτικός του Γέροντος Ιακώβου, ο οποίος ζούσε σε ένα κελλί κοντά στη Μονή Ιβήρων. Μαζί του αναχώρησε από το Άγιο Όρος, μετά από θεία παρότρυνση, και πήγε σε ένα κάστρο ονομαζόμενο Πέτρα και από εκεί στα Μετέωρα και στη συνέχεια στη Μονή Προδρόμου Τριχωνίδος.
Η δράση του Γέροντος Ιακώβου στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας προκάλεσε την οργή των Τούρκων. Έτσι τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν και τον οδήγησαν στο μαρτύριο (1520). Προ του μαρτυρίου του είχε ορίσει ως διάδοχό του τον Θεωνά και είχε προφητεύσει την επιστροφή των μοναχών του στη Θεσσαλονίκη. Μετά το μαρτύριο του αγίου Ιακώβου και άλλων δύο μοναχών της συνοδείας του, του διακόνου Ιακώβου και του μοναχού Διονυσίου, ο Θεωνάς έγινε ηγούμενος της Μονή του Προδρόμου, αλλά σύντομα την εγκατέλειψε με προορισμό το Ἀγιο Όρος. Καθ᾽ οδόν προς το Άγιο Όρος πέρασαν και από τη Σκήτη της Βεροίας, όπου έμειναν για σύντομο χρονικό διάστημα. Συνεχίζοντας την πορεία του πέρασαν και από τα Βασιλικά (κοντά στη Θεσσαλονίκη), όπου βρήκαν τα ερείπια της Μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας. Ο όσιος παρέμεινε εκεί και ανακαίνισε τη Μονή συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό μοναχών, ώστε να θεωρείται ο δεύτερος κτίτορας της Μονής. Αργότερα, μεταξύ των ετών 1539 και 1542 έγινε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Η μνήμη του εορτάζεται στις 4 Απριλίου και στη Μονή της Αγίας Αναστασίας και την Δ´ Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
