Ο παλαιός Μητροπολιτικός ναός των Αγίων πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Παύλου και Πέτρου Βεροίας, το «στολίδι της Βυζαντινής Βέροιας», είναι ένας από τους μεγαλύτερους μεσοβυζαντινούς ναούς των Βαλκανίων, που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 11ου αι.
Με την ανέγερση ή την ανακαίνισή του συνδέεται ο αναφερόμενος στην επιγραφή που σώζεται επάνω από τη δυτική θύρα του ναού Νικήτας θυηπόλος και ο οποίος ενδεχομένως ταυτίζεται με τον ομώνυμο επίσκοπο της πόλης (1070-1080).
Πρόκειται για μια αριστουργηματικής αρχιτεκτονικής τρίκλιτη βασιλική που παρουσιάζει ομοιότητες στο σχήμα με τον παλαιοχριστιανικό ναό του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Η ενσωμάτωση παλαιοχριστιανικών αρχιτεκτονικών προτύπων σε συνδυασμό με τον εντυπωσιακό εντοίχιο διάκοσμο που χρονολογείται από το τέλος του 12ου μέχρι και τις αρχές του 14ου αι. και περιλαμβάνει μοναδικές παραστάσεις, όπως του Χριστού Χαλκίτου στον βόρειο πεσσό του ιερού βήματος, καθιστά τον ναό μοναδικό μνημείο εξαιρετικής καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας.
Η μετατροπή του σε τέμενος κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και οι ποικίλες χρήσεις του στη συνέχεια είχαν ως συνέπεια τη σημαντική καταστροφή του νότιου κλίτους, ώστε ήταν απαραίτητη αναστήλωσή του για την αποκατάσταση του ναού.
Από την ημέρα της ενθρονίσεώς του ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμων αγωνίσθηκε για την αναστήλωση και αποκατάσταση του παλαιού Μητροπολιτικού ναού, ενός έργου εξαιρετικά απαιτητικού και πολύ σημαντικού για την πόλη και την Εκκλησία της Βεροίας αλλά και γενικότερα. Οι προσπάθειές του ευοδώθηκαν με την ένταξη του έργου στα προγράμματα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας που το χρηματοδότησε, ενώ η αποκατάσταση και ανακαίνιση του ναού υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση της προϊσταμένης κ. Αγγελικής Κοτταρίδη και των συνεργατών της.
Τα εγκαίνια του παλαιού Μητροπολιτικού ναού τελέσθηκαν στις 5 Ιουνίου 2016 με τη συμμετοχή πλειάδος ιεραρχών, εκπροσώπων των Ορθοδόξων Πατριαρχείων και των κατά τόπους Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, ενώ η πρώτη θεία Λειτουργία τελέσθηκε από την Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαίο στις 29 Ιουνίου 2016.
Η Παλαιά Μητρόπολη είναι επισκέψιμη καθημερινά 10:00 – 18:00.
