Τό παλαιό Ἐπισκοπεῖο τῆς Βεροίας, 1866-1952
Ἡ Ἀποστολική Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας ἀνάγει τήν ἵδρυσή της στόν πρωτοκορυφαῖο Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μέ τίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ἦλθε στή Βέροια ἀπό τή Θεσσαλονίκη μαζί μέ τόν συνέκδημό του Ἀπόστολο Σίλα καί κήρυξε τό Εὐαγγέλιο. Πολλοί ἦταν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἄκουσαν τόν λόγο του «μετά πάσης προθυμίας» καί πίστευσαν στόν Χριστό, συγκροτώντας ἔτσι τήν πρώτη χριστιανική Ἐκκλησία.
Σύμφωνα μέ τήν παράδοση, οἱ πρῶτοι Ἐπίσκοποι τῆς Βεροίας εἶναι οἱ μαθητές τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, Ἀπόστολοι Κάρπος καί Ὀνήσιμος, ἐνῶ ὁ ἐπίσκοπός της Ἀντώνιος συμμετεῖχε τό 325 στήν Α ́ Οἰκουμενική Σύνοδο.
Στή μέση βυζαντινή περίοδο ἡ Βέροια ἀνήκει ὡς ἐπισκοπή στή Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, ὅπως καί ἡ ἐπισκοπή Καμπανίας, ἡ ὁποία ἐνσωματώνεται ἀργότερα στή Μητρόπολη Βεροίας. Μεταξύ τῶν ἱεραρχῶν πού τήν διαποιμαίνουν εἶναι καί ὁ Νικήτας, πιθανόν στίς ἀρχές τοῦ 12ου αἰῶνος, πού συνδέεται μέ τήν ἀνακαίνιση τοῦ Παλαιοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς Βεροίας.
Κατά τόν 13ο αἰώνα ἡ Ἐπισκοπή Βεροίας ἀνυψώνεται γιά σύντομο χρονικό διάστημα σέ Ἀρχιεπισκοπή, ἐνῶ ἀπό τήν ἐποχή τοῦ αὐτοκράτορος Ἀνδρονίκου Β ́ (1282-1328) ἀνυψώνεται σέ Μητρόπολη. Τό ἔτος 1285 μαρτυρεῖται Ἀρχιεπίσκοπος Βεροίας ὁ λόγιος Ἀντώνιος Μαλάκης, καί ἀργότερα ὁ Μακάριος (μετά τό 1315) καί ὁ Διονύσιος (1330-1351), ἐνῶ κατά τήν ἅλωση τῆς πόλεως ἀπό τούς Τούρκους Μητροπολίτης εἶναι ὁ Ἅγιος ἱερομάρτυς Ἀρσένιος, ὁ ὁποῖος σύμφωνα μέ τήν παράδοση ἀπαγχονίζεται σέ ἕναν πλάτανο ἔξω ἀπό τόν Παλαιό Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τῆς Βεροίας.
Ἀπό τή Βέροια κατάγεται ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νήφων (1310-1314), κτίτορας τοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων τῆς Θεσσαλονίκης, ὅπως καί πολλοί σημαντικοί βυζαντινοί ἀξιωματοῦχοι, γεγονός πού ἑρμηνεύει τόν μεγάλο ἀριθμό βυζαντινῶν ναῶν, οἱ ὁποῖοι σώζονται μέχρι καί σήμερα στήν πόλη, δίνοντάς της τό προσωνύμιο «μικρή Ἱερουσαλήμ», ἀλλά καί ἡ ἄριστη ποιότητα τῶν τοιχογραφιῶν πού τίς κοσμοῦν καί ὁ πλοῦτος τῶν φορητῶν εἰκόνων πού διατηροῦνται μέχρι σήμερα. Τή φήμη της ἐνισχύει καί ἡ ὕπαρξη τῆς παλαιᾶς Σκήτης τῆς Βεροίας, ὅπου μόνασαν μεταξύ ἄλλων ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ πολιοῦχος τῆς Βεροίας Ὅσιος Ἀντώνιος ὁ νέος, ἀλλά καί ἀργότερα ὁ πολιοῦχος τῆς Ναούσης Ὅσιος Θεοφάνης.
Τά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας πού ἀκολουθοῦν εἶναι δύσκολα, καί οἱ Μητροπολίτες Βεροίας προσπαθοῦν νά στηρίξουν τό ποίμνιό τους γιά νά διατηρήσει τήν πίστη καί τήν ἐθνική του ταυτότητα. Τό ἴδιο κάνει καί ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ ὁποῖος στά μέσα περίπου τοῦ 18ου αἰῶνος διέρχεται ἀπό πολλά χωριά τῆς Ἠμαθίας κηρύσσοντας καί κάνοντας θαύματα, ἀλλά καί στήν ἐπαρχία του ὁ λόγιος ἐπίσκοπος Καμπανίας Θεόφιλος Παπαφίλης.
Ἡ ἐπανάσταση τῆς Ναούσης τό 1822, πού ἀποτελεῖ συνέχεια τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 στήν Πελοπόννησο καί τή Στερεά Ἑλλάδα, ὑπῆρξε ἡ αἰτία γιά τήν καταστροφή πολλῶν ἱερῶν ναῶν καί μονῶν ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά καί γιά τό Ὁλοκαύτωμα τῆς ἡρωικῆς πόλεως τῆς Ναούσης πού προσέφερε στήν Ἐκκλησία δύο περίπου χιλιάδες Νεομάρτυρες.
Σχετικά σύντομα ὅμως οἱ συνθῆκες βελτιώνονται, νέοι ναοί ἀνεγείρονται καί ὁ Ἑλληνισμός ὀργανώνεται μέ τή βοήθεια καί τή συμπαράσταση σημαντικῶν Μητροπολιτῶν, τούς ὁποίους ἔστειλε στή Βέροια τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Στήν ταραγμένη αὐτή ἐποχή γιά τή Μακεδονία, κατά τήν ὁποία ὁ Ἑλληνισμός ἀγωνίζεται γιά τήν ἐλευθερία του ὄχι μόνο ἐναντίον τῶν Τούρκων ἀλλά καί ὅσων διεκδικοῦν τά ἑλληνικά ἐδάφη τῆς Μακεδονίας, οἱ Μητροπολίτες συχνά μετακινοῦνται ἀπό Μητρόπολη σέ Μητρόπολη εἴτε γιά νά ἐξυπηρετήσουν ἐκκλησιαστικές ἀνάγκες εἴτε γιά ἄλλους λόγους.
Μέ τόν Μητροπολίτη Κοσμᾶ Εὐμορφόπουλο (1892-1895) ἀρχίζει ἡ νεώτερη περίοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βεροίας. Ὁ Μητροπολίτης Κοσμᾶς ἐπέδειξε ἀξιόλογη δράση, συνέβαλε στή διοργάνωση τοῦ κοινοτικοῦ καί ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος τῆς ἐπαρχίας του, συντάσσοντας τόν πρῶτο κοινοτικό Κανονισμό, καί διακρίθηκε γιά τή μουσική του κατάρτιση.
Ὁ διάδοχός του Κωνστάντιος Α ́ Ἰσαακίδης (1895-1906) ποίμανε τή Μητρόπολη στά δύσκολα χρόνια τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγῶνος, συνέταξε τόν δεύτερο κοινοτικό Κανονισμό καί ἀγωνίσθηκε γιά τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Γυμνασίου Βεροίας, ἡ ὁποία ὁλοκληρώθηκε στά χρόνια τοῦ Μητροπολίτου Ἀποστόλου Χρι- στοδούλου (1906-1909).
Μία ἀπό τίς σημαντικότερες προσωπικότητες πού ποιμαίνουν τήν ἱστορική Μητρόπολη τῆς Βεροίας εἶναι αὐτή τοῦ Καλλινίκου Α ́ Δελικάνη (1911-1922). Λόγιος καί μέ σπουδαῖο ἔργο ὡς ἀρχειοφύλακας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἐργάζεται ἄοκνα γιά τό ποίμνιό του. Ἕναν περίπου χρόνο μετά τήν ἔλευσή του στή Βέροια δημοσιεύει τόν τρίτο κοινοτικό Κανονισμό (1912), ἐνῶ λίγους μῆνες ἀργότερα ὑποδέχεται τόν ἐλευθερωτή ἑλληνικό στρατό καί τόν τότε διάδοχο Κωνσταντίνο καί πανηγυρίζει μέ τό ποίμνιό του τήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἠμαθίας.
Τό 1924 Μητροπολίτης Βεροίας ἐκλέγεται ὁ στενός συνεργάτης τοῦ Ἁγίου ἱερομάρτυρος Χρυσοστόμου Σμύρνης καί μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρυσόστομος Χατζησταύρου, παραμένει ὅμως μόνο ἕνα ἑξάμηνο στή Βέροια καί μετατίθεται στή Μητρόπολη Καβάλας καί Νέστου. Τόν διαδέχεται ὁ Σωφρόνιος Β ́ Σταμούλης (1924-1927), ὁ ὁποῖος εἶχε διορισθεῖ τό ἔτος 1907 ἀρχιερατικός ἐπίτροπος Ναούσης.
Σημαντικό ἔργο στά χρόνια τῆς Κατοχῆς ἔκανε ὁ διάδοχός του Πολύκαρπος Σακελλαρόπουλος (1927-1943), ὁ ὁποῖος εἶχε ἀναπτύξει ἀξιόλογη δράση καί κατά τήν ἐποχή τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγῶνος ὡς Μητροπολίτης Μογλενῶν (Φλωρίνης).
Στόν θρόνο τῆς Βεροίας μετά τήν κοίμησή του ἀνέρχεται ὁ Μητροπολίτης Ἀλέξανδρος Δηλανᾶς (1943-1958). Ἡ Ἀρχιερατεία του συνδέεται μέ ἀρκετά σημαντικά γεγονότα τῆς ἱστορίας τῆς Μητροπόλεως. Τό 1951 ἔρχεται στή Βέροια γιά πρώτη φορά ἡ ἱστορική εἰκόνα τῆς Παναγίας Σουμελᾶ καί ὀργανώνονται ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τήν ἐπέτειο τῶν 1900 χρόνων ἀπό τήν ἐπίσκεψη καί τό κήρυγμα τοῦ ἀποστόλου Παύλου στή Βέροια. Ὁ ἴδιος θεμελιώνει τό Μητροπολιτικό μέγαρο, τό ὁποῖο ὅμως θά ἐγκαινιάσει ὁ διάδοχός του Καλλίνικος Β ́ Χαραλαμπάκης (1958- 1968). Ὁ λόγιος αὐτός Μητροπολίτης ὁλοκλήρωσε τήν ἀνέγερση τοῦ Μητροπολιτικοῦ Μεγάρου καί ἀσχολήθηκε μέ τή συγγραφή θεολογικῶν συγγραμάτων.
Τό ἔργο του συνέχισε ὁ Μητροπολίτης Παῦλος Γιαννικόπουλος (1968-1993), ὁ ὁποῖος ἐργάσθηκε συστηματικά γιά τήν ὀργάνωση τῆς Μητροπόλεως, γιά τήν ἀνέγερση ἱερῶν ναῶν καί τή χειροτονία νέων κληρικῶν γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν πνευματικῶν καί λειτουργικῶν ἀναγκῶν τοῦ ποιμνίου του. Ἐνδιαφέρθηκε ἀκόμη γιά τή φι- λανθρωπία καί τήν προβολή τῶν ἁγίων τῆς Ἠμαθίας, ἐνῶ ἵδρυσε καί ἐκδοτική σειρά στήν ὁποία δημοσιεύθηκαν μελέτες ἱστορικοῦ καί ἁγιολογικοῦ περιεχομένου. Μετά τήν κοίμησή του ἐνταφιάσθηκε κατά τήν ἐπιθυμία του στήν Ἱερά Μονή Ἁγίας Κυριακῆς.
Ἡ μετονομασία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης
Ἀπό τήν ἡμέρα τῆς χειροτονίας τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας διαπιστώθηκε μία ἀναντιστοιχία ἀνάμεσα στήν ὀνομασία τῆς Μητροπόλεως καί στήν ὀνομασία πού χρησιμοποιεῖται στή φήμη τοῦ Μητροπολίτου. Ἐνῶ στά ἐπίσημα ἔγγραφα ἡ Ἱερά Μητρόπολη ἐμφανιζόταν ὡς Ἱερά Μητρόπολη Βεροίας καί Ναούσης [ἄρθρο 11 τοῦ Ν. 590/1977 «Περί τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος» (ΦΕΚ ἀρ. 146/31.5.1977, τ. Α ́)], στή θεία Λειτουργία καί στή φήμη τοῦ Σεβασμιωτάτου ἀναφερόταν ὡς «Βεροίας, Καμπανίας καί Ναούσης».
Ἡ Ἐπισκοπή Καμπανίας, ἡ ὁποία εἶχε ὡς ἕδρα της τήν Κουλακιά, τή σημερινή Χαλάστρα, ὑπαγόταν διοικητικά στόν ἑκάστοτε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Μετά τήν κατάργηση τῆς Ἑπισκοπῆς Καμπανίας (1930) τό μεγαλύτερο τμῆμα της ἐντάχθηκε στή διοικητική εὐθύνη τοῦ Μητροπολίτου Βεροίας καί Ναούσης.
Γιά τόν λόγο αὐτό ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Παντελεήμων τό 2009 μέ πρόταση – εἰσήγηση (ὑπ’ ἀριθμ. πρωτ. 348/2.11.2009) πρός τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ζήτησε τή μετονομασία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ἀπό «Ἱερά Μητρόπολη Βεροίας καί Ναούσης» σέ «Ἱερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας».
Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ ἀπόφασή της στίς 5.11.2009 ἐνέκρινε τό αἴτημα τοῦ Μητροπολίτου Βεροίας καί διαβίβασε τή σχετική ἀλληλογραφία στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο γιά τήν ἔκδοση τῆς ἀπαιτούμενης Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Πράξεως.
Στή συνέχεια μέ τήν ὑπ ̓ ἀριθμόν 267 Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τῆς 16ης Μαρτίου 2010 τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀποφασίστηκε ἡ μετονομασία τῆς «Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας καί Ναούσης» σέ «Ἱερά Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας» καί ὁρίστηκε ὅτι ὁ ἑκάστοτε Μητροπολίτης Βεροίας καί Ναούσης θά φέρει τόν ἱστορικό τίτλο, θά μνημονεύεται καί θά ὑπογράφει ὡς «Μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας». Ἡ Κανονιστική αὐτή ἀπόφαση δημοσιεύθηκε στό ΦΕΚ ἀρ. 6/30.3.2012, τ. Α ́ καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ἀναγνώρισε καί ἡ Ἑλληνική πολιτεία τή μετονομασία τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως.
